HISTORIA OPOWIEDZIANA RYUNKIEM
OBRAZY PAMIĘCI
Wstęp
Wiek XX obfitował w tragiczne wydarzenia i krwawe karty historii dla obywateli ZSRR. Los ten nie ominął równiez etnicznych Polak6w, będących według spisu z 1926 r. czwartą co do wielkości grupą na Ukrainie. Rząd totalitarny stopniowo i systematycznie realizowal formalnie rózne, ale w gruncie rzeczy identyczne środki niszczenia tożsamości i korzeni etnicznych. Polityka “korienizacji” wobec przedstawicieli grup etnicznych na Ukrainie od pierwszej połowy lat 20. XX w. dała potężny impuls do rozwoju tożsamości narodowej i kultury tzw. narodowości niekoriennych Ukrainskiej SRR, ale procesyte miały przebieg specyficzny w ramach totalitarnej ideologii oficjalnej. Wobec obywateli tzw. narodowości niekoriennych, do kt6rych należeli etniczni Polacy, zaczęto stosować represje polityczne.
Nalezy zauważyć, że kierunek prześladowań przez różzne okresy represyjnej polityki się zmieniał. W latach 1920-1930 represjonowano (a w rzeczywistości fizycznie zagladzono) przedstawicieli tzw. klas eksploatujących czyli osoby należące do tzw. partii kontrrewolucyjnych, “szkodników”, realną lub potencjalną opozycję w Komunistycznej Partii ZSRR.
Krwawą kartą z lat 1933-1935 jest sprawa Polskiej Organizacji Wojskowej, która zaczęła się od rezygnacji przez kierownictwo ZSRR z proklamowanej wcześniej polityki ,.korienizacji” i upadku nadziei na rewolucjonistyczny wpływ “polskiego eksperymentu sowieckiego” na ludność II Rzeczypospolitej; rezultatem było ogłoszenie ,.nacjonalistycznego wypaczenia” polityki “.korienizacji”.
GPU/NKWD Ukrainskiej SRR sfabrykował sprawę Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). Nazwa tej organizacji została zapożyczona od prawdziwej organizacji z okresu I wojny światowej, która zaprzestała działalności w latach 1921-1922.
W raporcie Kultpropu KC KP(b)U ,.0 pracy wsród polskich mas pracujacych Ukrainskiej SRR” z dnia 8 września 1933 r. odnotowano spadek pracy wśród polskich robotnik6w oraz wzrost aktywnosci ku+ackich, klerykalnych, nacjonalistycznych jednostek. Wszystko to doprowadzi+o do zmian kadrowych polskich robotnik6w. W opinii publicznej przedstawiano to jako koniecznos6 demaskowania pewnych element6w ,.kontrrewolucyjnych” i ,.antysowieckich”.
Totalitamy rezim smiało kroczył w kierunku zakrojonych na szeroką skalę represji wobec polskiej ludności Ukrainskiej SRR, nabierał coraz większego rozmachu, a finałem była tragiczna “Operacja polska” z lat 1937-1938, którą uznaje się za jedną z największych zbrodni rezimu sowieckiego przeciwko narodowi polskiemu w XX wieku. Antypolska akcja NKWD była klasycznym przykładem polityki “czystki etnicznej” ZSRR, sklasyfikowanej przez historyka Michaela Ellmana jako ludobójstwo i częścią polityki Wielkiego Terroru. “Operacja polska” została przeprowadzona przez NKWD w wyniku wykonania zbrodniczego Rozkazu Operacyjnego Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych ZSRR z dnia 11 sierpnia 1937 r. nr 00485 (wydanego przez Nikołaja Jeżowa) w sprawie prowadzenia operacji dotyczqcej represji wobec obywateli polskich podejrzanych o szpiegostwo na rzecz Polski.
Nie znamy rzeczywistej liczby zabitych… Represjonowano co najmniej 140 000 os6b, z czego co najmniej 111 000 osób zostalo fizycznie zgładzonych. Według dokument6w NKWD, 80 na 100 aresztowanych zostało zabitych, a około 30 000 niewinnych os6b trafiło do obozów koncentracyjnych Gułagów. Okolo 10% ogólnej liczby oficjalnie skazanych, aresztowanych i eksterminowanych w czasie Jeżowszczyny stanowili Polacy. Szacunkowa liczba ofiar w Odessie to ponad 1113 niewinnych zabitych Polaków. Nalezy dodać, że podczas operacji polskiej represjonowano także Ukrainców, Białorusin6w, Rosjan, Zydow, przedstawicieli innych grup etnicznych. Tylko we wrześniu-listopadzie 1938 r. skazano 36 768 os6b, w tym 20 147 Polaków, 5215 Białorusinów, 4991 Ukrainców, 3235 Rosjan i 1122 Żydów.
Amerykański badacz Terry Martin przytoczył statystyki, według ktorych w 1937 r. Polacy w Leningradzie byli rozstrzeliwani 31 razy częściej niż Rosjanie, a nawet częściej niż Niemcy. Zwiqzek zbrodni stalinowskich z pewną grupą etniczną – z Polakami – był bardzo wyraźny.
,,Operacja polska” NKWD (antypolska akcja NKWD) była drugą z serii narodowych operacji NKWD w latach przedwojennych, co było swego rodzaju usprawiedliwieniem obawy przed ,,piątą kolumną”. Kim są ofiary? Zgodnie z Rozporzqdzeniem nr 00485 aresztowani zostali: 1) członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej (sfabrykowanej przez DPU/NKWD Ukraińskiej SRR ,,sprawy” przeciwko działaczom polskiej pracy narodowej w Ukrainskiej SRR); 2) byli jeńcy wojny polsko-bolszewickiej; 3) polscy emigranci, ktorzy de facto byli skazani na zagład i nie mieli szans na ,,ominięcie” represji; 4) uchodzcy polityczni z Polski (wśród których byli gł6wnie członkowie Komunistycznej Partii Polski);
- członkowie Polskiej Partii Socjalistycznej i innych niekomunistycznych partii polskich;
- działacze polskiego ruchu
Dziś niezwykle ważne jest wyjaśnienie chronologii wydarzeń, liczby ofiar oraz odnalezienie miejsc pamięci związanych z represjami w Odessie i w obwodzie w latach 1937-1938. Szczątki największej liczby ofiar terroru, w tym ponad tysiąca Polaków, nie zostały nawet godnie pochowane. O utajnieniu miejsc pochówku niewinnie zgładzonych osób świadczy brak jakichkolwiek informacji w dokumentach organów represyjnych. Miejsca, gdzie ukryto szczątki ofiar, zostały w większości zidentyfikowane na podstawie wspomnień świadków, w tym byłych pracowników zaangażowanych w te zbrodnie. Świadczą o tym dokumenty archiwalne z lat 1989-1990, w szczególnosci pisma z biura KGB, w których odnotowuje się, że trwają prace nad poszukiwaniem naocznych swiadków miejsc pochówku ofiar represji, gdyż ze względu na tajny charakter operacji masowych, miejsca wykonywania represyjnych decyzji, a także miejsca pochówku ofiar pozostawały w ścisłej tajemnicy. Dziś już wiadomo, że takim miejscem w Odessie jest Drugi Cmentarz Chrześcijański oraz masowe groby na 6 kilometrze drogi owidiopolskiej, obiektu specjalnego NKWD. Ofiary pogrzebano równiez w miejscowosci Bałta. Miejsca te przyciągnęły ostatnio uwagę badaczy, polityk6w i społecznosci międzynarodowej. Ważne są ostatnie kroki zmierzające do zidentyfikowania ofiar i ustalenia liczby zabitych Polak6w. Falszerstwa, donosy, zakaz porozumiewania się w języku ojczystym, oskarzenia o zachowanie tradycji etnicznych, uniemożliwianie porozumiewania się z bliskimi i odwiedzania historycznej Ojczyzny, uciskanie rodzin wrogów ludu… Oni stracili zycie w wyniku sfabrykowanych oskarżeń, a ich rodziny na zawsze napiętnowano jako żony i dzieci ,,zdrajc6w Ojczyzny”. To niepełna lista tego, przez co przeszli etniczni Polacy podczas represji rezimu totalitarnego. Dla Ukrainy i Polski bardzo ważne jest, aby pamiętać i rozpowszechniać nowe informacje o tych tragicznych kartach historii.
dr Natalia Petrova wydział historii i filozofii Odeskiego Uniwersytetu Narodowego im. L. Miecznikowa
Cześć pamięci wspaniałej Rodziny kresowej zachowującej Wiarę i Polskość w skrajnie ciężkich warunkach. Wierni aż do śmierci…