12 listopada 2022 r. w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie odbył się uroczysty, państwowy pogrzeb pierwszych trzech prezydentów RP na uchodźctwie: Władysława Raczkiewicza, Augusta Zaleskiego i Stanisława Ostrowskiego. Trumny z ich prochami spoczęły w nowo utworzonym Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie. Uroczysty pochówek stał się symboliczną klamrą spinającą nieprzerwane trwanie legalnych instytucji państwowych między II Rzecząpospolitą a wolną i niepodległą Polską. Jednocześnie uroczystość jest zwieńczeniem trwających od 2018 roku obchodów 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości.
W ceremonii pogrzebowej wzięli udział najwyżsi dostojnicy państwowi na czele z prezydentem RP Andrzejem Dudą i premierem Mateuszem Morawieckim. Mszy świętej żałobnej przewodniczył abp Stanisław Gądecki, przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski; homilię wygłosił metropolita warszawski kardynał Kazimierz Nycz. Po Mszy św. głos zabrali prezydent i premier Rzeczypospolitej Polskiej.
W mowie pożegnalnej prezydent powiedział: (…) odprowadzamy na miejsce wiecznego spoczynku tych prezydentów RP, którzy przenieśli ją przez dziesięciolecia bardzo trudnych lat, cały czas będąc uosobieniem suwerennej, wolnej i niepodległej Polski. Pochylamy czoło także nad ich bohaterstwem. Myślę o bohaterstwie trudnym, bohaterstwie prezydentów, którym zabrano ojczyznę, którzy nie mogli wrócić, bo ta ziemia ojczysta była pod zarządem obcych. Dziś są tutaj. Są na swoim miejscu, wrócili do ojczyzny, z której musieli kiedyś przymusowo wyjechać (…)
(…) Państwo Polskie nie może pozostawiać swoich synów na obcych cmentarzach. Niech ta uroczystość będzie wezwaniem do wielkiej, rozproszonej polskiej diaspory: drodzy rodacy, gdziekolwiek rzucił was los, tutaj jest wasz dom, Polska jest waszym domem.
(…) Panowie prezydenci, to wielka radość, że jesteście dzisiaj z nami. Wasza droga, droga waszego życia miała jeden podstawowy cel: aby Polska była wielka, suwerenna i dostatnia. Pod waszym okiem będziemy trudzić się, aby nasza Rzeczpospolita właśnie taka była. Wasz duch będzie nas prowadził ku takiej właśnie Polsce – powiedział m.in. premier. (cyt. za wPolityce.pl, historia, 12/XI 2022).
Krzyż stojący w centralnym punkcie cmentarza. Na jego froncie widnieje 12 lotniczych orłów (ze skrzydłami husarskimi), które zamiast korony mają małe krzyżyki. Obok znajduje się maszt, na który wciągana jest polska flaga państwowa podczas uroczystości odbywających się na cmentarzu.
6 listopada 2022 r. odbyły się uroczystości na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark-on-Trent w Wlk. Brytanii. Polska delegacja, w skład której wchodzili m.in. minister Jan Józef Kasprzyk, marszałek senior Antoni Macierewicz, minister Jan Dziedziczak i minister Andrzej Dera złożyła wieńce na cmentarzu i wzięła udział w Mszy Św. w Kościele pw. św. Marii Magdaleny. Mszy świętej przewodniczył bp polowy Wojska Polskiego Wiesław Lechowicz.
Na jednej z największych polskich nekropolii w Wielkiej Brytanii, spoczywa 351 lotników Polskich Sił Powietrznych, 45 żołnierzy armii (gros spadochroniarzy), tam pochowano też pierwszych trzech prezydentów RP na uchodźstwie oraz ofiary katastrofy gibraltarskiej z 1943 r. w tym Naczelnego Wodza, gen. Władysława Sikorskiego. W 1993 sprowadzono ciało do Polski i pochowano w krypcie na Wawelu. Ceremonia pogrzebowa odbyła się w dniu opuszczenia Polski przez ostatnich żołnierzy armii sowieckiej… W 2007 r. IPN wznowił śledztwo w sprawie katastrofy, które nie potwierdziło jednoznacznie zamachu na życie generała.
Pierwsze groby polskich lotników na cmentarzu pojawiły się w październiku 1940 r. Z upływem czasu przybywało mogił, aż w końcu zapadła decyzja, by cmentarz otrzymał miano Cmentarza Lotników Polskich. Uroczystość poświęcenia dużego krzyża stojącego w centralnym punkcie miała miejsce 15 lipca 1941 r. w obecności gen. Sikorskiego i biskupa polowego PSZ Józefa Gawliny. Na krzyżu umieszczono tablicę z cytatem z Pisma Świętego: “Toczyłem dobry bój, zawodu dokonałem, wiarym dochował”, a poniżej napis “Za wolność”.
Władysław Raczkiewicz (prez. RP 30.09.1939 – 1947)
Urodził się 28 stycznia 1885 r. w Gruzji. Ukończył gimnazjum w Twerze. Studiował w Petersburgu, gdzie wstąpił do nielegalnej Organizacji Młodzieży Narodowej, a później do Związku Młodzieży Polskiej “Zet”. W 1911 r. ukończył Wydział Prawa na Uniwersytecie w estońskim Dorpacie. Po odbyciu służby wojskowej pracował jako adwokat w Mińsku Białoruskim.
Podczas I wojny światowej, jako poddany cara, został zmobilizowany do armii rosyjskiej i przydzielony do Sztabu Frontu Zachodniego. Utworzony w 1917 r. Naczelny Polski Komitet Wojskowy (Naczpol) powierzył mu funkcję prezesa. Współdziałał z Radą Regencyjną. Był zwolennikiem tworzenia polskich sił zbrojnych na terenie Rosji.
W 1918 r. wstąpił do Wojska Polskiego; uzyskał przydział do 10. Pułku Ułanów Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Brał udział w obronie Mińska przed bolszewikami, a w 1920 r. dowodził ochotniczym oddziałem kresowym walczącym o Wilno. W 1921 r. Raczkiewicz został ministrem spraw wewnętrznych. Był nim mianowany jeszcze dwukrotnie – w latach 1925-26 i 1936.
W latach 1921-1939 pełnił funkcję wojewody w woj. nowogródzkim, a potem wileńskim, krakowskim i pomorskim.
Początkowo współpracował z endecją, w latach 30. związał się z sanacją. W 1930 roku został senatorem z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR), a następnie marszałkiem Senatu. Od 1934 r. piastował urząd prezesa Światowego Związku Polaków z Zagranicy.
5 września 1939 r. opuścił Polskę i udał się do Francji; po klęsce kampanii wrześniowej i internowaniu prez. Ignacego Mościckiego w Rumunii, 30 września 1939 r. został zaprzysiężony na Prezydenta RP na Uchodźstwie co stanowiło wyraz ciągłości polskich władz państwowych zgodnie z legalizmem konstytucyjnym. Warto zaznaczyć, że Polska jako państwo nie podpisała kapitulacji z Niemcami.
Po podpisaniu tzw. umowy paryskiej (piłsudczycy- opozycja z frontu „Morges”) prezydent Raczkiewicz amnestionował w XI 1939 działaczy politycznych, których skazano na więzienie w Berezie Kartuskiej, m.in. Wincentego Witosa. Mianował premierem gen. Sikorskiego. Anulował wszelkie akty prawne wydane na ziemiach polskich przez władze okupacyjne (niemieckie, sowieckie, litewskie i słowackie). Na mocy decyzji prezydenta Raczkiewicza ukonstytuował się także Wojskowy Trybunał Orzekający, który badał przyczyny klęski kampanii polskiej 1939 r.
Początkowo siedzibą Raczkiewicza był Paryż, a od 22 listopada 1939 r. – Angers. Po klęsce Francji w czerwcu 1940 r., przeniósł się wraz z rządem do Wielkiej Brytanii. Przeciwny układowi z sowietami Sikorski-Majski z 30 lipca 1941 r., który podpisano bez jego zgody, groził ustąpieniem z urzędu, co zapoczątkowało kryzys gabinetowy. Zabiegał też u papieża Piusa XII o pomoc dla mordowanych przez okupantów Polaków i Żydów.
Po śmierci gen. W. Sikorskiego w Gibraltarze w lipcu 1943 r., powołał na premiera Stanisława Mikołajczyka.
Po wybuchu Powstania Warszawskiego prezydent Raczkiewicz brał udział w organizacji pomocy powstańcom i apelował do władz zachodnich aliantów o wsparcie powstania. Jednocześnie łagodził konflikty między premierem Mikołajczykiem a nowym Naczelnym Wodzem, gen. Kazimierzem Sosnkowskim, który był przeciwko rozpoczynaniu akcji zbrojnej w okupowanej stolicy.
Po konferencji jałtańskiej (4-11 lutego 1945 r.) wielkie mocarstwa koalicji cofnęły uznanie rządowi Rzeczypospolitej na uchodźstwie. Prezydent Raczkiewicz stracił wpływ na polityczny kształt przyszłej Polski.
Władysław Raczkiewicz zmarł na białaczkę 6 czerwca 1947 r. w walijskim sanatorium w Ruthin.
August Zaleski (prez. RP 1947- 1972)
Urodził się 13 września 1883 r. w Warszawie. Pochodził z zamożnej rodziny ziemiańskiej. Wychował się w stolicy, gdzie uczęszczał do gimnazjum rosyjskiego na Pradze. Uczestniczył
również w kompletach tajnego nauczania. W 1902 r., po ukończeniu szkoły, zapisał się na Wydział Prawa UW. W 1905 r. uniwersytet został jednak zamknięty z powodu strajku (domagano się wprowadzenia języka polskiego jako wykładowego). W 1906 r. Zaleski zdecydował się zatem na studia w Anglii, w London School of Economics.
Po powrocie do Polski w 1912 r. pracował w Bibliotece Krasińskich. Został także sekretarzem nowo założonego Towarzystwa Miłośników Historii.
Po wybuchu I wojny światowej w 1914 r. wstąpił do Ligi Państwowości Polskiej, czyli grupy działaczy niepodległościowych, z reguły dawnych członków Narodowej Demokracji. Byli oni antyrosyjscy, lecz nie mieli powiązań z Niemcami czy Austriakami. Uznali, że trzeba obudzić w Europie zainteresowanie i wiedzę o Polsce, postanowili również przygotować wielką encyklopedię dotyczącą spraw polskich, opracowaną w językach francuskim i niemieckim. Jesienią 1914 r. postanowiono wysłać przedstawiciela Ligi do Anglii, aby czuwał nad wydaniem i kolportażem dzieła. Do tej funkcji zespół wybrał właśnie Zaleskiego. Miał on też zorganizować w Anglii ośrodek propagandy polskiej.
W 1917 r. podjął w Londynie stałe wykłady z literatury i języka polskiego, a także związał się z masonerią. W czasie I wojny światowej jednym z jego zadań było przekonanie Brytyjczyków, że akcja wojska Piłsudskiego nie jest skierowana przeciwko mocarstwom koalicji, ale wyłącznie przeciw Rosji.
W październiku 1918 r. Zaleski został szefem Misji Polskiej w Bernie. Pełniący po odzyskaniu przez Polskę niepodległości funkcję ministra spraw zagranicznych Ignacy Paderewski mianował Zaleskiego chargé d’affaires w Szwajcarii.
W połowie lutego 1919 r. dołączył do delegacji polskiej na konferencję pokojową w Paryżu.
Po przewrocie majowym (1926 r.) objął tekę ministra spraw zagranicznych, i sprawował tę funkcję we wszystkich rządach do 1932 r. Jesienią 1932 r. zdecydował podać się do dymisji; przed odejściem udało mu się jeszcze doprowadzić do podpisania paktu o nieagresji ze Związkiem Sowieckim, a także, po raz trzeci, wybrać Polskę do Rady Ligi Narodów. Po dymisji proponowano mu ambasadę, jednak nie chciał podlegać Józefowi Beckowi. Został prezesem największego prywatnego banku polskiego, czyli Banku Handlowego.
Do 1935 r. piastował mandat senatora. Po śmierci Piłsudskiego związał się ze środowiskiem Edwarda Rydza-Śmigłego.
Po klęsce kampanii polskiej 1939 r. przedostał się do Francji, gdzie pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych w gabinecie gen. Władysława Sikorskiego. W połowie 1940 r. ewakuował się wraz z najwyższymi władzami do Londynu.
Podał się do dymisji w akcie sprzeciwu wobec decyzji o podpisaniu układu Sikorski-Majski w lipcu 1941 r. Związał się z administracją prezydenta Władysława Raczkiewicza. Ten, korzystając z możliwości danej mu przez konstytucję kwietniową, wyznaczył Zaleskiego na swojego następcę.
Po objęciu urzędu prezydenta RP na emigracji 9 czerwca 1947 r. powołał na premiera gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego. Po siedmiu latach kadencja Zaleskiego została przedłużona na czas nieokreślony. Jego zwolennikiem był Stanisław Cat-Mackiewicz, który objął po gen. Borze-Komorowskim urząd premiera. Natomiast część emigracyjnych polityków, w tym gen. Władysław Anders i gen. Bór-Komorowski, wypowiedziała mu posłuszeństwo, deklarując, że swoim działaniem złamał akt zjednoczenia narodowego.
Na fali protestów powstała w 1954 r. Rada Trzech (w składzie: Anders, Tomasz Arciszewski, a po jego śmierci Bór-Komorowski oraz Edward Raczyński), która miała przejąć uprawnienia prezydenta RP. Sprzecznie z konstytucją kwietniową z 1935 r., gdzie określono kadencję prezydenta na 7 lat, Zaleski zasiadał na fotelu przez 25 lat. De facto wojna trwała nadal, bo zgodnie z konferencją w Poczdamie miał ją zakończyć traktat pokojowy między aliantami a Niemcami, który do dziś nie został podpisany. Poza tym komuniści odsunęli od władzy legalny rząd w drodze zamachu stanu, w drodze faktów dokonanych a potem przy pomocy sfałszowanych wyborów. Sprawa rozwiązała się dopiero po jego śmierci 7 kwietnia 1972 r., gdy uznano wyznaczonego przez niego następcę – Stanisława Ostrowskiego.
Stanisław Ostrowski (prez. 1972-1979)
Urodził się w 1892 r. we Lwowie. Był synem powstańca styczniowego. Przed wybuchem I wojny światowej podjął studia medyczne na Uniwersytecie Lwowskim i w Wiedniu, które przyniosły mu dyplom lekarski w 1919 r. W czasie działań wojennych służył w I Brygadzie Legionów, był także członkiem tajnych organizacji wojskowych m.in. Związku Walki Czynnej. Zasłużony także podczas wojny polsko-bolszewickiej 1920 r., został odznaczony orderem Virtuti Militari V klasy oraz orderem Krzyż Walecznych.
W dwudziestoleciu międzywojennym Stanisław Ostrowski początkowo rozwijał swoje zainteresowania naukowe – był docentem na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W latach 30. angażował się także politycznie – był trzykrotnie wybierany do sejmu z ramienia BBWR, był także wiceprezydentem i ostatnim polskim prezydentem Lwowa.
Po wybuchu II wojny światowej, agresji radzieckiej na Polskę 17 września 1939 r. i zajęciu Lwowa został aresztowany przez Sowietów i więziony – skazano go na 8 lat łagrów. Po ponad dwóch latach, w związku z paktem Sikorski-Majski, objęła go amnestia i Stanisław Ostrowski przeszedł cały szlak bojowy z Armią Andersa, był lekarzem w szpitalach wojskowych.
Po zakończeniu II wojny światowej Stanisław Ostrowski z Włoch przeniósł się do Wielkiej Brytanii. Początkowo służył w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia. Następnie pracował do 1955 jako lekarz i ordynator oddziału dermatologicznego szpitala w Penley. Był członkiem Ligi Niepodległości Polski. Przystąpił do Polskiego Towarzystwa Naukowego na
Obczyźnie oraz Związku Lekarzy Polskich, został też wybrany przez aklamację na dożywotniego prezesa honorowego Koła Lwowian w Londynie. Na emeryturę przeszedł w 1962. W 1973 otrzymał doktorat honoris causa Wydziału Prawa i Nauk Politycznych Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie.
Stanisław Ostrowski był współpracownikiem tzw. Rady Trzech, czyli grona kwestionującego legalność przedłużenia przez Augusta Zalewskiego okresu sprawowania funkcji prezydenta. Na początku istnienia tego ciała, w jego skład weszli Władysław Anders, Tomasz Arciszewski i Edward Raczyński. W dniu 9 kwietnia 1972, dwa dni po śmierci prezydenta Augusta Zaleskiego, Stanisław Ostrowski objął urząd Prezydenta RP na uchodźstwie. Rada Trzech rozwiązała się uznając jego wybór.
Położył zasługi w zakończeniu konfliktu i okresu dwuwładzy, natomiast kiedy obejmował stanowisko prezydenta był osobą 80-letnią i było oczywiste na emigracji, że jest osobą pełniącą funkcję symbolicznie. 8 kwietnia 1979, po upływie siedmioletniej kadencji, Ostrowski przekazał urząd Prezydenta RP następcy, Edwardowi Raczyńskiemu.
W dniu 21 listopada 1982 w Londynie uczestniczył w uroczystym wieczorze, upamiętniającym 64. rocznicę zwycięskiej obrony Lwowa. Po jego zakończeniu zasłabł w samochodzie, po czym został odwieziony do londyńskiego szpitala, gdzie zmarł następnego dnia, 22 listopada 1982, dokładnie w rocznicę oswobodzenia Lwowa przez Polaków. Wasze życie to testament dla przyszłych pokoleń.
Opracowanie Ewa Gulbis.
W przygotowaniu opracowania korzystałam z doniesień PAP, portalu Polskiego Radia, strony Dzieje.pl. Miałam także możliwość obejrzenia tej podniosłej uroczystości w telewizji TVP-info.
